Na portalu internetowym „Medycyna praktyczna. Zdrowie psychiczne” można znaleźć bardzo dobry artykuł nt. choroby afektywnej dwubiegunowej autorstwa dr n. med. Joanny Borowieckiej-Kluzy i dr n. med. Marcina Siwka. Artykuł ten wyjaśnia: czym jest choroba afektywna dwubiegunowa, jakie są jej objawy, jak często występuje, jakie są przyczyny choroby, jak lekarz ustala rozpoznanie. Wyjaśnia też podstawowe pojęcia związane z tą chorobą. Zainteresowanych odsyłamy do lektury całego tekstu.
Choroba afektywna dwubiegunowa
to druga co do częstości przyczyna niezdolności do pracy z powodów psychiatrycznych. Nazywana też zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym a w przeszłości chorobą lub psychozą maniakalno-depresyjną czy cyklofrenią. Charakteryzuje się występowaniem epizodów depresji, manii/hipomanii lub epizodów mieszanych.
Epizod depresyjny. Przejawia się stopniowo obniżającym się nastrojem, czyli smutkiem, utratą radości życia i cieszenia się tym. Objawia się to:
– poczuciem stopniowej utraty energii życiowej, zmęczeniem,
– trudnością w rozpoczynaniu czy podejmowaniu nawet prostych decyzji czy codziennych działań (takich, jak wstanie z łóżka, wykonanie czynności higienicznych),
– znacznym spowolnieniem tempa myślenia i wypowiedzi,
– zaburzeniami pamięci, koncentracji i uwagi,
Może też prowadzić do:
– zahamowania psychoruchowego,
– hipersomnii,
– spadku popędu seksualnego,
– zwiększonego poczucia napięcia i lęku,
– utraty sensu życia, pragnienia śmierci, myśli, czy tendencji samobójczych aż po zachowania samobójcze,
– objawów wytwórczych o charakterze psychotycznym rażąco niezgodnych z rzeczywistością (np. poczucie winy, kary, grzechu, nadciągającej katastrofy itp.),
Ogólnie depresja w chorobie dwubiegunowej w znacznym stopniu przypomina jednobiegunowe zaburzenie depresyjne.
Epizod maniakalny. Charakteryzuje się podwyższonym nastrojem:
– nadmiernym poczuciem szczęścia i euforii, także wesołkowatością i nadpobudliwością,
– nadmiernym poczuciem własnej wartości i zawyżoną samooceną,
– nastrojem ekspansywnym (forsowanie własnych planów) z tendencją do wrogości (agresja słowna lub fizyczna wobec przedmiotów, innych osób, ew. samego siebie),
– czasami występuje gonitwa myśli prowadząca do skrajnych przypadkach do słowotoku,
– bezkrytycyzmem wobec swoich objawów („nigdy dotąd taki zdrowy nie byłem”),
– podwyższonym napędem psychoruchowym i nieodczuwaniem zmęczenia pomimo znacznie ograniczonej lub wręcz braku potrzeby snu,
– podejmowaniem niekontrolowanych działań, zachowań w tym ryzykownych lub niezgodnych z uprzednim systemem wartości,
W przebiegu ciężkiej bardzo nasilonej manii mogą pojawić się objawy psychotyczne (wytwórcze), np. urojenia wielkościowe, poczucie misji czy posiadania szczególnych uzdolnień, bycia bliskim znanych postaci lub nawet utożsamienia z nimi (przekonanie, że jest się Chrystusem, papieżem, Piłsudskim itp.).
Epizod mieszany – występują jednocześnie objawy i depresji i manii.
– spowolnieniu psychoruchowemu może towarzyszyć przyśpieszenie myśli, aż do gonitwy myśli, niepokój, drażliwość
lub odwrotnie
– większej aktywności towarzyszyć może poczucie smutku, utraty radości życia, myśli samobójcze; zwłaszcza stany mieszane znane jako pobudzenie z depresją wymagają obserwacji pacjenta pod kątem myśli i tendencji samobójczych.

Najważniejsze podtypy choroby afektywnej dwubiegunowej
Choroba afektywna dwubiegunowa I typu – epizody depresyjne (zwykle liczne) rozdzielone są co najmniej jednym lub kilkoma epizodami manii,
Choroba afektywna dwubiegunowa II typu – epizody depresyjne (zwykle jeszcze cięższe niż w I typie choroby) rozdzielone są jednym lub kilkoma epizodami hipomanii,
Cyklotymia – jest przewlekłym stanem, dystymia (stosunkowo łagodna forma depresji) występuje na przemian ze stanami hipomanii.
Epizod hipomaniakalny różni się od maniakalnego ogólnie:
– mniejszą ilością objawów,
– mniejszym ich nasileniem,
– krótszym czasem trwania,
– zachowanym przynajmniej częściowym krytycyzmem wobec swoich myśli i zachowań,
– mniejszą drażliwością,
– choć występują zaburzenia koncentracji i uwagi, hipomanii nie towarzyszą objawy wytwórcze.

Przyczyny wystąpienia choroby
Czynniki biologiczne:
– uwarunkowania genetyczne (w przypadku choroby obojga rodziców istnieje 75% prawdopodobieństwo choroby u dziecka),
– zaburzenie równowagi neuroprzekaźników,
– towarzyszące choroby somatyczne (np. nadczynność tarczycy),
Czynniki psychologiczne, społeczne i środowiskowe (mogą wyzwalać, nasilać lub łagodzić jej przebieg):
– stresujące wydarzenia życiowe (poważne choroby, śmierć, utrata bliskiej osoby, pracy, czasem poród) zwiększają ryzyko wystąpienia pierwszego lub kolejnego epizodu,
– korzystnie wpływają inne czynniki, np. satysfakcjonuję związki z bliskimi osobami.

Jak lekarz ustala rozpoznanie?
– występują co najmniej dwa epizody choroby w tym co najmniej jeden epizod manii (hipomanii) lub epizod mieszany (może to być także jeden lub kilka epizodów manii (hipomanii) lub epizodów mieszanych rozdzielonych jednym lub kilkoma okresami depresji),
– w przypadku niewystępowania epizodów manii/hipomanii/epizodów mieszanych orzeka się zaburzenie afektywne jednobiegunowe (depresję nawracającą),
– często pierwszym rozpoznaniem jest nawracająca depresja (gdy objawy maniakalne i hipomaniakalne lub mieszane pojawiają się po kilku nawrotach depresji),
– mania nie nastręcza zazwyczaj większych trudności diagnostycznych choć objawy manii mogą czasem prowadzić do diagnozy innej choroby psychicznej np. schizofrenii czy psychozy schizoafektywnej; hipomania, zwłaszcza łagodna, jest nieraz trudna do rozpoznania,
– istotne dla diagnozy są choroby i zaburzenia współwystępujące (np. zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania się, nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych) oraz towarzyszące zaburzenia somatyczne (np. niedoczynność tarczycy),
– ważna jest obserwacja występowania myśli i tendencji samobójczych – próby samobójcze podejmuje od 15-50% pacjentów, a około 15-25% skutecznie popełnia samobójstwo (rozbieżność w tych danych wynika z zastosowania odmiennych metod badawczych),
– pomocne (lecz niewystarczające) mogą być różne kwestionariusze do oceny występowania i stopnia nasilenia zaburzeń nastroju (depresji, manii/hipomanii),
– choroba afektywna dwubiegunowa jest rozpoznawana najczęściej u osób w wieku 20-30 lat (rzadko przed 20 rokiem życia),

Sposoby leczenia
Celem terapii jest uzyskanie remisji w przebiegu choroby (zapobieżenie nawrotom zarówno depresji, jak i manii), leczenie jest długotrwałe, nieraz jako leczenie profilaktyczne trwa przez całe życie osoby chorej. Obejmuje:
Farmakoterapię
– stosuje się leki o właściwościach stabilizujących nastrój: sole litu, kwas walproinowy i jego pochodne, karbamazepinę, lamotryginę, a ostatnio coraz częściej atypowe leki przeciwpsychotyczne, takie jak: aripiprazol, olanazapinę, kwetiapinę (rzadziej klozapinę),
– w ciężkich depresjach stosuje się pod ścisła kontrolą leki przeciwdepresyjne,
– w ostrych epizodach zarówno manii, jak i depresji (silne pobudzenie, lęk, zachowania agresywne lub autoagresywne) – dołącza się zarówno benzodiazepiny oraz klasyczne leki przeciwpsychotyczne (np. haloperidol, zuklopentiksol); w takich przypadkach często potrzebna jest hospitalizacja, przymusowa, o ile pacjent zagraża sobie lub innym lub odmawia leczenia w jakiejkolwiek formie (może się to zdarzyć w manii – chory uważa, że wszystko jest z nim w jak najlepszym porządku),
– czasami konieczne jest stosowanie wielu leków równocześnie (tzw. terapia skojarzona) a w niektórych nasilonych czy lekoopornych przypadkach wskazane jest zastosowanie elektrowstrząsów.
Psychoedukację. Jest to
– informowanie, uczenie, przekazywanie wiedzy i doświadczenia lekarza psychiatry lub innego terapeuty,
– może przebiegać w formie rozmów w trakcie diagnozowania, leczenia i wizyt ambulatoryjnych,
– jest skierowana często także do rodzin pacjentów,
– bardzo ważnym celem psychoedukacji jest m.in. rozeznanie pacjenta w charakterystycznych objawach poprzedzających nawrót choroby (tzw. zwiastunach choroby) i wiedza, co w takim przypadku robić.
Psychoterapię.
– najczęściej zalecana jest w długotrwałych okresach remisji lub remisji niepełnej, często w formie wsparcia,
– istotne są różne formy zajęć terapeutycznych dla pacjentów (m.in. nakierowanych na rozwijanie możliwości i umiejętności kontroli własnych zachowań)