Powoływanie do życia flagowego okrętu reformy systemu opieki psychiatrycznej w Polsce – Centrów Zdrowia Psychicznego – od samego początku napotyka na trudności. Przede wszystkim powołanie ok. 200 Centrów na całym obszarze Polski zastąpiono programem pilotażowym. W jego wyniku powstanie około 29 Centrów (ostateczna ich liczba będzie znana po podpisaniu umów z NFZ). Powodem jest – jak łatwo zgadnąć – szczupłość środków finansowych. Problemy z finansowaniem związane są głównie z mniejszą niż postulowana przed rozpoczęciem pierwszego etapu reformy (lata 2011-2015) skalą wydatków na jej realizację. W związku z tym, pilotażem zostanie objętych tylko 10% populacji mieszkańców kraju. Rozpoczęcie programu pilotażowego także od samego początku się opóźnia: zamiast 1 lipca, nastąpi ono 1 października 2018 roku.
Program pilotażowy ma potrwać 3 lata. Placówki same zgłaszały chęć udziału w pilotażu (początkowo aplikowało 150 podmiotów). Dla pacjentów, którzy już się leczą wprowadzenie CZP ma nie oznaczać istotnej zmiany, ponieważ do CZP wejdą wszystkie instytucje, które na danym terenie świadczyły dotąd opiekę psychiatryczną. Jeżeli pacjent pójdzie do placówki, w której się leczy, otrzyma w niej pomoc oraz informacje o Centrum. Ideą Centrum jest pomoc pacjentom na wszystkich szczeblach opieki psychiatrycznej.
”Zaczynamy od poradni psychologicznych, które realizują wizyty domowe – warunek jest taki, żeby można było udzielać świadczeń pozainstytucjonalnych. Następnie poradnie zdrowia psychicznego, w których są psychiatrzy konsultujący, dzienne ośrodki pomocy psychiatrycznej, szpitale albo oddziały psychiatryczne. W ramach Centrum będzie również miejsce dla mobilnego zespołu psychoterapeutów. Chcemy też zachęcić stowarzyszenia pomocowe, działające lokalnie, różnego rodzaju organizacje pozarządowe, aby włączyły się w prace Centrów. Ich działania mogłyby być w części finansowane z budżetu Centrów” – tak o instytucjach współpracujących w ramach Centrów mówi Wiceminister Zdrowia Zbigniew Król (PAP/Rynek Zdrowia 22 marca 2018).
Nowością ma być nałożony na Centrum obowiązek utworzenia Punktu Zgłoszeniowo-Koordynacyjnego (czynnego od 8 do 18 w dni robocze). Na jeden PZK może przypadać nie więcej niż 80 tys. mieszkańców. Zgłaszający się do CZP w pierwszej kolejności trafia nie do rejestracji a do PZK, w którym czeka profesjonalista (psycholog, pielęgniarka psychiatryczna, terapeuta środowiskowy). Po dokonaniu oceny potrzeb ustali on wstępny plan pomocy i terminy jej udzielenia, w przypadkach pilnych nie później niż w ciągu 72 godzin. PZK będzie również udzielał informacji o możliwościach leczenia, a także miejscach uzyskania świadczeń pomocy społecznej. Wielkość obszaru, który obejmuje swą działalnością PZK może przyczynić się do oddalenia usług psychiatrycznych od użytkowników tychże usług, zwłaszcza gdyby nie ze wszystkimi placówkami do tej pory oferującym usługi psychiatryczne były podpisane umowy na podwykonawstwo (będzie o tym jeszcze mowa na zakończenie tekstu).
CZP będzie zapewniało koordynację udzielanych świadczeń. Pacjenci objęci pomocą czynną i długoterminową będą mieli opracowywane indywidualne plany terapii i koordynatorów opieki. W rozporządzeniu zmieniającym rozporządzenie Ministra Zdrowia dodano zdanie umożliwiające absolwentom zdrowia publicznego oraz osobom posiadającym specjalizację z zakresu zdrowia publicznego pełnienie funkcji koordynatora opieki w Centrum Zdrowia Psychicznego. Są to specjaliści, którzy potencjalnie mogą stanowić cenne uzupełnienie zespołu CZP. Także w kwestii udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentom z rozpoznaniem choroby otępiennej umożliwione zostanie absolwentom zdrowia publicznego oraz osobom posiadającym specjalizację z zakresu zdrowia publicznego pełnienie funkcji koordynatora opieki w CZP. Nowością będzie też możliwość zatrudniania (po odpowiednim przeszkoleniu) asystentów zdrowienia, tj. osób z doświadczeniem kryzysu psychicznego.
Pewne kwestie zostały na potrzeby programu pilotażowego doprecyzowane: działalność CZP będzie finansowana na podstawie ryczałtu na populację stanowiącego iloczyn określonej stawki i liczby mieszkańców obszaru działania. Początkowa stawka w skali rocznej wynosi 75 zł. Nie będzie rozliczania poszczególnych świadczeń, punktów czy osobodni. Nie będzie też odrębnych harmonogramów pracy dla poszczególnych form opieki. O sposobie wydatkowania środków i podziału na różne formy opieki będzie decydować CZP, z zastrzeżeniem przeznaczania ich wyłącznie na pokrycie własnych kosztów działania. Ministerstwo planuje zwiększenie wycen (przy stanie ogólnego niedofinansowania w różnej skali w różnych województwach). W informacji Narodowego Funduszu Zdrowia przygotowanej dla sejmowej Podkomisji Stałej d/s Zdrowia Publicznego podano, że centrala NFZ prowadzi analizy dotyczące stacjonarnej opieki psychiatrycznej i opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży. Poinformowano, że Fundusz planuje, by wydatki na świadczenia opieki psychiatrycznej i leczenie uzależnień, a w szczególności stacjonarne świadczenia psychiatryczne, wzrosły o około 10 proc. Wydaje się to jednak stać w sprzeczności z ideą samej reformy, której istotą miała być przecież deinstytucjonalizacja opieki psychiatrycznej i przeniesienie jej ze szpitali do środowiska społecznego usługobiorców.
Doprecyzowana została także optymalna wielkość obszaru (liczba mieszkańców objętych działalnością Centrum). Ma ona wynosić 50-150 tys. osób (od 50 tys. do maksymalnie 200 tys.). Wprowadzona zasada odpowiedzialności terytorialnej oznacza zobowiązanie objęcia pomocą każdego zgłaszającego się dorosłego mieszkańca z obszaru działania, z wyłączeniem uzależnień. Z placówkami zlokalizowanymi na obszarze CZP, które miały umowę z NFZ, powinna zostać podpisana umowa na podwykonawstwo, aby zapewnić ciągłość opieki. Pacjenci z obszaru CZP będą jednak mogli (z pewnymi ograniczeniami) leczyć się w innych miejscach, poza tym obszarem. Koszty ich leczenia NFZ będzie wówczas potrącał z ryczałtu a placówki, które na innym obszarze udzieliły pomocy będą dodatkowo przez NFZ dofinansowane.
W praktyce pojawiają się tu jednak problemy. W miastach lub powiatach, w których – w ramach pilotażu – będą działały CZP, Narodowy Fundusz Zdrowia nie przewiduje kontynuacji umów o udzielanie świadczeń zdrowotnych z wszystkimi podmiotami realizującymi do tej pory świadczenia psychiatryczne. Także CZP nie są w części przypadków zainteresowane podpisaniem z nimi umów na podwykonawstwo. Można zastanawiać się czy nie zostaną tu naruszone, z jednej strony, dobro pacjentów, którzy są w trakcie leczenia w tych placówkach lub oczekują na przyjęcie i, z drugiej strony, prawo gwarantujące równe traktowanie obywateli i zapewnienie ubezpieczonemu wolnego wyboru świadczeniodawców. Placówki, z którymi NFZ nie przewiduje kontynuacji umów protestują także przeciwko nieogłoszeniu konkursu ofert na ww. świadczenia dotychczas realizowane w obszarach objętych programem pilotażowym. Praktyki NFZ uznają za przykład centralizacji świadczeń psychiatrycznych oddalających usługi psychiatryczne od pacjenta, co jest sprzeczne z ideą reformy, która miała opiekę psychiatryczną do pacjenta przybliżyć. Sytuacja ta budzi także wielkie niezadowolenie pacjentów, którzy do tej pory leczyli się w tych placówkach.
